 |
PERLOJN ANTAW PORKOJN.
(la pola dirayo signifas: doni ion valoran al iu, kiu qin ne bezonas kaj ne komprenas qian valoron)
En la pola lingvo ekzistas grupo da vortoj, kiuj kas'as la rilatojn inter mortigataj vivaj estayoj por konsumado kaj la fina produkto. Ni ne manqas bovon, porkon, aw bovidon, sed bovayon, porkayon kaj bovidayon. Dum la pensa asocado aperas nova c'enero:
porko -> porkayo -> kotleto
(+viva) -> (-neviva) -> (-neviva)
Porkayo anstatauas la porkon kaj iqas materialo. Do ni ne manqas vivan estayon, sed ian materialon. Ni ne havas s énperan kontakton kun porko, nur kun nutra produkto.
En nia kulturo ni ne manqas hundojn kaj katojn, pro tio ne ekzistas hundayo kaj katayo. Ne estas ankaw la tradieio por bredi c'evalojn speciale por konsumado.
Arbo -> ligno -> breto
(+viva) -> (-neviva) -> (-neviva)
Oni ne diras kaj ne pensas, ke la bretoj estas el arboj, nur el Iigno. Per la c'enero "ligno" c'iuj pensaj procezoj baziqas sur ayoj, ne sur la viva arbo.
Tamen, c'u la eco "viva" estas nur unu kategorio, kiu diferencigas arbon de ligno?
Esti ligno certe ne estas la konstan ta eco de arbo. Ne ekzistas ligno-arbo. La arbo fariqas ligno. C'u pro morto? Neas tion la esprimoj: "falinta arbo", "seka arbo", ne "falinta ligno"; "seka ligno". La objektivigo de vivaj estayoj farata per nia lingva sistemo rilatas al la tuta industria produktado de la bestoj.
Pri la bestoj bredataj oni diras: "viva karnayo", "grasporko", "porkaro". La s'anqo de bestaj nomoj per la araj substantivoj estas en ia senco idealig, o de la procezo. Ili jam ne estas bestoj, sed abstraktayo kaj neutrala amaso. La vendejoj reklamas "viandon".
Viando jam ne estas karno, nur ayo. Io simila kiel produktataj korboj aw konfitayo. Nia kulturo encerbigas al ni la prototipon de "ridetaj bovoj". Kial bovo sur la reklamo qojus pro la kotletoj faritaj el sia karno? Tiu s'ildo, law nia kulturo igas nin al la pensado, ke la gaja bovo donas al ni viandon kaj lakton, kiun oni nur preparas por manqi. Tiuj ekzemploj analizis la metodon per kiu la Iingvo idealigas la realecon law la valoroj altruditaj de iu kulturo. Tiu c'i procezo ekzistas en nia kulturo rilate al la bestoj. Nia kulturo traktas bestojn manipule. La lingvo materialigas ilin. La lingvo kaj la kulturo estas la scio alproprigataj de socio.
Grave estas tio, ke ni estu konsciencaj pri la procezoj inter ili.
Estas utile de tempo al tempo pripensi iun vorton kion qi vere kas'as.
|
|
"MORTIGOTOJ VIN SALUTAS!"
La pensoj pri la bestoj, homoj kaj la lingvo. Iu grupo da vortoj kaj bildoj reprezentas specialan formulon. Ili rolas ki el nomoj, grafikaj simboloj kaj ornamayoj de lokoj, sed ne estas identaj, estas ne indaj, ec' negaj. Sur la pordoj de viandvendejoj nomataj de Zajaczkowski/Zajouc'kovski/ "muzeoj de nova subtileco", estas s'ildoj kaj nomoj "Porkideto", "Bovideto". "Kokideto", "Tri porkidetoj" kaj fabelaj bildoj de ili. Malantaw la pordoj estas vendataj la dispecigitaj korpoj de la bestoj.
La kredo pri reinkarniqo sentigas la homon rilate al iaj estayoj, kiom oni esperas revvenon en la formo de besto, oni mortigas qin kun pripenso. Malgraw Monda Deklaro pri la Bestaj Rajtoj /UNESCO/ en c'iu jaro oni murdas dekojn da milionoj bestoj rajtigante tion kiel nutran, medicinan, kosmetikan kaj vestan necesojn. La vorto necesoj devas esti skribita en citiloj, aw kun la demando-signo. Se ni individue ekzamenus c'iun morton bestan, oni okazus, ke qi ne estis necesa, kaj se tiu, kiu konsumas qin devus mortigi la beston mem. La viandon sur niaj tabloj, la ledajn s'uojn baras de ilia fonto tiom multaj makleristoj, ke la fonta turmento por la fina konsumado iqas anonima, malesta, neekzistanta. La malkonscienco de konsumanto estas: "S'ati sian katon, aw hundon kaj samtempe ac'eti pelton kaj manqi kotletojn".
La pola filozofo Zdziechowski /Zdziehovski/ skribis la disertayon "Pri Terureco" kaj en qi: "La mezuro de la homa rilato al la bestoj estas la lingvo. La esprimo besto estas la sinonimo de negraveco kaj fieco. Ofte maljuste anstataw vildeco, krueleco oni diras bestiqo. La homon malestimatan oni nomas -bestac'o, stultan-azeno, kaj la hundo, tiu la plej bona amiko de la homo, kiu mortas pro la sopiro sur la tombo de qia majstro estas "hunda sango", "hunda patrinac'o", "filo de hundinac'o", anstataw la dankemo pro qia fideleco. La fidelecon oni traktas kiel simbolon de humiligo kaj fieco.
La tiel nomata "objektiva terminaro" kiel: kontraktado kaj produktado de la viva karno, grasporkoj, buc'itaj unuoj, buc'ado faras el turmento kaj morto nur ekonomian, statistikan, puran fenomenon, nefetoran;naturan. Tiu nomaro senpasias c'ion, kio povus kortus'i, refleksigi nin kaj elekti malpli tradician vivstilon. Senpekante nin, ni kas'as la malbonon faratan al "malpli grandaj fratoj". Krom emociaj insultoj kaj faka terminologio la homo uzas "etigajn" formojn. Etigo nature kreas imagon pri senzorga infaneco kaj elvokas pozitivajn emociojn kaj humorojn: 'Bovideto;' "Porkideto", "Tri Porkidoj" - la reklamoj sur niaj stratoj estas la atesto teruriga pro qia senpenseco, kutimeco, miksayo de bono kun malbono. Kiamaniere ni rajtigus la manqadon de viando;ec' kiel la evoluon de specio, ni havu la konsciencon, ke viandejoj ne estas la lokoj kie oni vendas aromajn fruktojn el la qardenoj de Edeno, sed la antaulasta etapo de la vojo, kies c'iu tago estas turmento kaj morto de multaj milionoj vivaj estayoj. La Iasta etapo estas niaj tabloj kaj stomakoj. Ni ne trompu nin mem, io, kion ni nomas humaneca mortigo ne ekzistas. C'iuj, kiuj pensas alie vizitu buc'ejon, aw almenaw legu la libron de Maria Grodecka: "Dekadenco de c'asista konscienco".
C'u vi vidis la grandajn s'arqautojn kun kradoj veturantajn law stratoj? Oni audas muqon kaj flaras fekayon. Jen la bestoj buc'otaj. "Vivayo". Ili estas amasigitaj, s'okitaj forigitaj de siaj ejoj, herbejoj. Malsataj, sen akvo, dum du tagoj, ili bone sentas kio atendas ilin. Ni ne iluzuiqu, ke la bestoj ne scias. Ili antausentas malfelic'on kaj morton. En buc'ejo ili falas, rompas la pi edo jn, at endas, s entas la odoron d e la sango, audas ehon de ekzekuto. Tre ofte la bovidoj ploras. Poste la besto veturas per vindo al ejo, kie "homo" per la el ektra injektilo mortigos qin. La besto falas kaj konvulsias. Ne atendante qis la koro haltiqos; oni pendigas la beston kun la kapo malsupren kaj dispecigas qin.
Neniu atendas la faktan morton. Mi estas konscia pri la drasta priskribo. Tamen quste tiel aspektas la vero pri la deveno de "ayo" vendata malantaw la s'ildo j "Bovidetoj", "Tri Porkidoj". La bestoj sur la s'ildoj ridetas al la homoj, sugestante, ke ili volonte mortos por satigi nin. La romaj gladiatoroj antaw la batalo kriis al imperiestro Klaudio: "Salutas vin mortontoj!" Tion volus auskulti de buc'otoj bestoj la "nekonscia" konsumanto. La kvanto de mortigitaj bestoj en buc'ejoj, sciencaj institutoj, farmoj, probable superas la kvanton de la homoj, kiuj murdis sin reciproke en c'iuj pli granda j mil it o j d e la komenc o d e la mond o. C'iuj formoj por kas'i la veran sencon de la ago ne instruas la estimon al la vivo. Manqante pecon da viando ni ignoras la fakton, ke la nutrayo uzita por produkti qin sufic'us por la pano satiganta 30 malsatajn personojn.
Neniu donis al ni la rajton por buc'i kaj manqi la bestojn. En la viando krom holesterolo estas io pli danqera -la pasinteco signita per perforto, sufero kaj morto. La doloro naskas doloron. La brutala mortigo ne donas vivon. Ni manqas kun la viando ne nur proteinojn, sed ankaw qian negativan historion.
La legantoj, kiuj konstatas, ke dieto kaj etiko ne havas rilatojn sekvu la "Pensan eksperimenton" de Einstein /Ajns'tajn/. Venas sur nian Teron estayoj, kiuj estas en la evoluo en la sama distanco de ni, kiom ni de la bestoj. Ili s'atas la delikatan, homan viandon. Por i Ii la buc'ado de bovo, porko, aw homo neniel diferenciqas, c'ar en la rilato kun kun ilia ric'eco de pensoj kaj sentoj, niaj prakomencaj signoj de la anima vivo estas pli ol primitivaj. Precipe ili s'atas la delikatan viandon de idoj. La buc'ado celas junulojn, -la knabinoj estas reproduktantoj. En ekskluzivaj modaj vendejoj aperos multekosta vestayaro produktata el la hauto nenaskitaj infanoj. Neniu asertas. ke tio havas nur ekonomian aspekton kaj morale estas indiferenta. La samaj okazintayoj kauzitaj unu gradon malsupren estas ekonomia, c'iutaga afero de nia s'ajna, alta, subtila civilizacio. Kiu scias? Eble 1a bestoj atendis nin same, kiel ni hodiaw atendas la alvenontojn el aliaj pli bonaj mondoj. Tamen anstataw helpi al niaj malpli grandaj fratoj ni kruele eluzas ilin kaj mortigas. Senkulpigante la konduton per pli altaj rajtoj kaj per la loko donita al la homo de Dío, aw Naturo. C'u la etiko dependas de la loko kiun qia kreanto okupas en la digesta c'eno?
|
